Komkommer

De komkommer (Cucumis sativus) behoort tot de familie van komkommerachtigen (Cucurbitaceae) en is daardoor verwant aan meloenen, pompoenen en courgettes. Vanuit botanisch standpunt zijn de vruchten van de komkommerplant bessen omdat de zaden zich direct in de pulp ontwikkelen.

Komkommers maken - net als tomaten - deel uit van de vruchtgroenten. Cucumis sativus is ongetwijfeld een van de populairste groenten. Een mogelijke reden hiervoor is het feit dat komkommers heel gezond zijn. Ze bevatten 90% water en zijn heel caloriearm. Daarnaast zijn ze rijk aan vitamines en andere voedingsstoffen zoals kalium, jodium en ijzer. Komkommers zijn trouwens niet enkel geschikt voor de mens : tijdens de zomer zijn ze het ideale verfrissende tussendoortje voor honden.

Er wordt voornamelijk een onderscheid gemaakt tussen kaskomkommers en vollegrondskomkommers. Kaskomkommers zijn meestal slakomkommers, ook wel slangkomkommers genoemd. Ze worden tot 70 centimeter lang en hebben een vrij glad oppervlak. Dit type komkommer kennen we uit de supermarkt. Deze wordt meestal in serres gekweekt omdat het een vrij gevoelige plantensoort is. In de volle grond is de kans groter dat je veldkomkommers, inmaakkomkommers en schilkomkommers. In vergelijking met komkommers zijn de planten van schilkomkommers robuuster, zijn de vruchten kleiner en hebben ze een stekelige schil.

Voorbeelden van typische komkommerrassen zijn “Sudica” of “Helena” die lange, stevige vruchten produceren. Voor buitengebruik zijn robuustere komkommerrassen zoals de “Delfs No. 1” of de heerlijke, bittervrije boerenkomkommerrassen zoals “Sonja” heel geschikt. Ondertussen zijn er ook soorten beschikbaar voor zowel in serres als voor buiten.

Voor het kweken van komkommers in pot op je balkon of terras kan je kiezen voor speciale minikomkommers of snackkomkommers zoals de “Salamanda” of de “Picolino”. Deze planten worden tot twee meter hoog en hebben daarom een klimsteun nodig. In plaats van grote vruchten produceren ze heel wat kleine snackkomkommers, zodat je ook op je balkon kan genieten van een heerlijke komkommeroogst.

De komkommer is afkomstig uit de warme regio’s van Zuidoost-Azië. Het is dan ook vanzelfsprekend dat de groente veel licht en warmte nodig heeft. Voor komkommers met een langer groeiseizoen is dit zelfs nog belangrijker. Daarom worden deze voornamelijk in serres gekweekt. Het grote voordeel hiervan is dat de komkommerplanten beter beschermd zijn tegen regen. De serre moet regelmatig verlucht worden. Dit creëert een aangenaam klimaat voor je planten. Tijdens zonrijke zomers kan het nuttig zijn om schaduw voor je komkommerplanten te creëren. Zo krijgen ze het niet te heet en zullen de bladeren niet verbranden.

Bij veldkomkommers raden we je aan om te kiezen voor een lichtrijk, warm en windvrij plekje. Als je een bloembed hebt op verschillende dieptes, dan kan je de komkommers op het diepste punt aanplanten. Komkomkommers kan je ook in verhoogde moestuinbakken of in potten op het balkon kweken. In dit geval geven de planten de voorkeur aan een zonnige, windvrije en warme locatie. Onder een afdak aan een zonnige huismuur is het bijvoorbeeld meestal warmer en staat de plant beschermd tegen wind en regen. Je hebt eveneens het voordeel van je de klimsteunen gemakkelijker aan de overkapping kan vastmaken. Komkommers kan je ook over de rand van de pot laten groeien. Hiervoor moet je wel voldoende ruimte voorzien.

Komkommers moeten worden aangeplant in een luchtige en doorlatende bodem die veel voedingsstoffen bevat. Als je de plant in een pot aanplant, raden we je aan om de bodem van de pot te bedekken met een laagje drainagemateriaal, vb. puimsteenkorrels. Met een aangepaste potgrond voor groenten creëer je de juiste groeiomstandigheden voor een gezonde en sterke wortelgroei. Dezelfde potgrond kan je gebruiken voor je komkommers in de serre of in de volle grond.

Tip : plant komkommers niet op dezelfde plek.

Houd bij het kiezen van de juiste standplaats rekening met de vruchtwisseling. Het kan wel vier jaar duren vooraleer je opnieuw komkommers op dezelfde plek kan aanplanten. Zo vermijd je dat schimmelziekten zich verder verspreiden. Kweek in plaats daarvan peulvruchten (vb. erwten of bonen) of bladgroenten (vb. sla, andijvie of snijbiet)

Als je vroeg wilt beginnen met de teelt van komkommers, dan kan je die eind maart of begin april op een lichtrijk en warm plekje in huis (vb. boven een verwarming of op een vensterbank) of in een verwarmde serre voorzaaien.

Stap voor stap :

1. Vul een pot of kleine kweekschaal met een aangepaste zaai- en stekgrond.
2. Bevochtig de potgrond grondig.
3. Verdeel de zaden over de potgrond en bedek ze met een dun laagje potgrond dat ongeveer even dik is als het zaadje. Druk vervolgens alles goed aan.
4. Geef water met een sproeifles om de zaden gelijkmatig te bevochtigen. Vermijd een gieter omdat de zaden gemakkelijk kunnen wegspoelen.
5. Plaats de zaaibak op een warme plaats, bijvoorbeeld boven een verwarming. Voor veldkomkommers ligt de ideale kiemtemperatuur tussen 25 en 28°C. Voor andere soorten is een temperatuur van 20 tot 25° meestal voldoende.

Tips voor de verzorging

Het is belangrijk dat de grond constant vochtig is. Eenmaal de zaden uitdrogen, is de teelt voorbij. Idealiter bedek je de zaaibak met een vershoudfolie om zo een hoge luchtvochtigheid te creëren. Om te voorkomen dat er zich vocht ophoopt, moet je de bak twee maal per dag ventileren. Zodra de eerste zaailingen verschijnen, mag de folie definitief verwijderd worden.

Tijd om te verspenen

Bij de ideale omstandigheden zullen de eerste bladeren na ongeveer 8 tot 10 dagen verschijnen. Zodra de twee bladeren volledig ontwikkeld zijn, kan je de zaailingen verspenen. Zet de kleine plantjes afzonderlijk in een pot met een diameter van 8 tot 10 cm. De plantjes moeten absoluut op een lichtrijke locatie staan tot ze half mei buiten kunnen worden uitgeplant - op voorwaarde dat er geen late nachtvorst meer wordt verwacht. Als je over een serre beschikt, dan kan je de komkommers vanaf eind april al uitplanten. Het ideale moment voor het uitplanten of verpotten is wanneer de planten goed doorworteld zijn in de pot.

Kan je komkommers in de volle grond zaaien?

In plaats van komkommers voor te zaaien, kan je ook meteen in de volle grond zaaien. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij veldkomkommers. Hiervoor moet de bodem voldoende warm zijn. Normaal gesproken kan je de komkommers pas na de IJsheiligen (midden mei) buiten zaaien. Als je twijfelt, kan je vlies of mulchfolie gebruiken. Zorg voor voldoende afstand tussen de zaden. De komkommers zullen de komende weken namelijk aanzienlijk in omvang toenemen.

Tip : in plaats van komkommers te zaaien, kan je ook voorgekweekte jonge plantjes kopen. Het is het beste om verfijnde variëteiten te kiezen, omdat deze veel robuuster en steviger zijn.

Afhankelijk van het weer kan je je zaailingen of aangekochte komkommerplantjes uit het tuincentrum meestal vanaf half mei buiten uitplanten, zodra het warm genoeg is en de pot goed doorworteld is.

Tip : voordat je de komkommers in de tuin of in een pot op het balkon plant, moet je de kleine plantjes eerst laten wennen aan het zonlicht. Zet de komkommerplant eerst enkele uurtjes buiten in de halfschaduw en zet die ’s avonds opnieuw binnen.

Zo ga je te werk :

1. Graaf een plantgat. Houd er rekening mee dat de jonge plantjes in een serre op een afstand van 40 tot 50 van elkaar moeten worden geplant. Afhankelijk van de komkommersoort moet je tussen de rijen 130 tot 170 cm ruimte laten. In de moestuin mag deze afstand iets kleiner zijn. Komkommers hebben meer ruimte nodig als ze op de grond groeien dan wanneer ze met behulp van een klimsteun in de hoogte groeien.
2. Strooi vóór de aanplanting een organische meststof met lange werking op de bodem en hark de korrels in. Zo zorg je voor een actief en vruchtbaar bodemleven.
3. Plant de komkommerplanten in de grond op grondniveau. Zorg er bij geënte komkommers voor dat het entpunt zich boven de grond bevindt.
4. Vul de gaten op met potgrond en druk alles goed aan. Als je wilt dat je komkommer naar boven groeit, moet je een klimsteun of latwerk voorzien. De eerste scheuten kan je dan al opbinden.
5. Vergeet niet om je komkommerplantjes zorgvuldig water te geven.

Zo ga je te werk :

1. Kies een pot met een inhoud van minstens 20 liter waarvan de bodem is voorzien van afvoergaten.
2. Bedek de bodem van de pot met drainagemateriaal (vb. puimsteenkorrels). De korrels zullen helpen om het overtollige gietwater af te voeren, waardoor wateroverlast wordt voorkomen.
3. Vul de pot met een voedingsrijke potgrond die is afgestemd op de behoeften van groenteplanten. Zo ben je zeker van een gezonde wortelgroei.
4. Plaats de plant. Net als bij aanplanting in de volle grond moet het entpunt zich boven de grond bevinden.
5. Geef rijkelijk water.
6. Voorzie ook hier een latwerk of klimsteun om de plant te helpen om in de hoogte te groeien.

Plant je komkommers - net zoals in de serre als in de moestuin - op voldoende afstand van elkaar en geef zorgvuldig water. In een verhoogd bloembed heeft je komkommerplant geen extra klimsteun nodig. Je kan de plant namelijk eenvoudig over de rand naar beneden laten groeien.

Komkommers zijn heel compatibel met andere plantensoorten. Ze voelen zich bijzonder comfortabel in de buurt van knoflook, uien of basilicum. Bonen, erwten en sla passen eveneens goed bij komkommers. De combinatie met tomaten in een serre raden we eerder af. Tomaten geven de voorkeur aan warme en droge omstandigheden, komkommers houden eerder van een hoge luchtvochtigheid. Mits een goede verzorging is het echter mogelijk om komkommers en tomaten samen in een serre aan te planten.

Omdat komkommers voor het overgrote deel uit water bestaan, hebben ze heel veel water nodig. Je moet ze dus regelmatig water geven, vooral tijdens de vruchtvorming en bij heel droog weer. Idealiter doe je dit ’s ochtends vroeg of ’s avonds. Een laagje mulch kan helpen om de grond vochtig te houden, omdat het de bodem op natuurlijke manier beschermt tegen uitdroging.

Ook de potgrond in je potten kan je beschermen tegen uitdroging met een laagje puimsteenkorrels of hydrokorrels. Als de pot op een schotel staat, kan er na de gietbeurt water achterblijven in de onderzetter. Minimaal een half uur na de gietbeurt moet dit water weggegoten worden om wateroverlast te vermijden. Geef je komkommerplanten pas opnieuw water als de bovenste laag potgrond volledig is uitgedroogd.

Naast water hebben komkommerplanten veel voedingsstoffen nodig. Bij de aanplanting kan je meteen een portie biologische meststof met lange werking in het plantgat strooien of in de grond harken. Deze is ideaal voor middelmatig tot sterk terende groenten en zal je komkommers gedurende meerdere maanden voorzien van alle belangrijke voedingsstoffen. Vooral voor komkommers in potten, die maar weinig grondvolume ter beschikking hebben, is een bemesting belangrijk. Hiervoor kan je een biologische vloeibare meststof gebruiken die is afgestemd op de behoeften van groenten. De meststof wordt eenvoudigweg aan het gietwater toegevoegd.

Tomaten moeten regelmatig uitgedund (in de volksmond ‘dieven’ of ‘luizen’) worden, maar hoe zit dat met komkommers? Het uitdunnen van komkommers heeft in principe alleen zin voor sommige soorten die je als losse scheut wilt opkweken, maar is over het algemeen niet noodzakelijk.

Uitdunnen - dat wil zeggen het verwijderen van de zijscheuten uit de bladoksels van de hoofdscheuten - kan komkommerplanten helpen zich te concentreren op de vruchtvorming op de hoofdscheut en kan daardoor tot een rijke oogst te leiden. Dit kan vooral handig zijn voor hoge komkommerplanten in een serre, omdat je in een kleine ruimte een zo groot mogelijke oogst wilt behalen. Omdat veldkomkommers in de grond en in verhoogde moestuinbakken echter voldoende ruimte hebben om in de breedte te groeien, hoef je deze planten niet uit te dunnen.

Als je het maximum wilt halen uit je komkommerplanten, dan kan je alle zijscheuten en -bladeren boven het eerste bladpaar tot op 80 centimeter hoogte verwijderen. Je kan deze eenvoudigweg met je wijsvinger en duim afbreken of afknippen met een schaar of een mes. Je hoeft enkel één of twee hoofdscheuten te laten staan. Als je komkommerplant het uiteinde van het touwtje of van je klimsteun bereikt heeft, kan je de bovenkant van de scheut afknippen en zo een nieuwe vruchtgroei stimuleren.

Normaal gezien kan je komkommers relatief vroeg oogsten. De vruchten groeien erg snel : twee weken na de bloei kunnen ze al geoogst worden. Bij inmaakkomkommers kan je min of meer zelf kiezen wanneer je ze oogst. Dat is normaliter wanneer ze de gewenste grootte hebben bereikt. Om te oogsten snijd je gewoonweg de komkommer voorzichtig van de plant met een scherp mes. Oogsten kan van juli tot september. Door regelmatig te oogsten, kan je zelfs je opbrengst vergroten. Dit bevordert namelijk de bloemvorming.

De heerlijke groente blijft helaas niet gespaard van schimmelziekten en plagen. Vaak verschijnen er aan de komkommerplant vergeelde bladeren. Dit kan verschillende oorzaken hebben.

1. Witte vliegjes

Witte vliegjes zijn heel vaak terug te vinden op komkommerplanten. De kleine, witte insecten bevinden zich op de onderzijde van de bladeren en bij een grote aantasting kunnen ze ervoor zorgen dat de bladeren zelfs volledig afsterven. Gele stickers kunnen helpen bij de opsporing van de plaag. Een biologische insectenbestrijder zal de witte vliegjes op je komkommerplant zo snel mogelijk bestrijden.

2. Echte meeldauw en valse meeldauw

Komkommers worden heel vaak getroffen door echte meeldauw. Deze schimmel kan je herkennen aan een wit, melig laagje op de bladeren. In tegenstelling tot echte meeldauw verschijnt valse meeldauw enkel op de onderzijde van de bladeren. De schimmelverwekkers houden van droog, warm weer. Vruchten die door de schimmel worden aangetast, mogen niet langer worden opgegeten. Indien de echte meeldauw zich al naar je komkommers heeft uitgebreid, verplaatst dan eerst de complete plant alvorens ze te behandelen met een speciale ziektebestrijder. De beste manier om een besmetting met meeldauw te voorkomen, is door geënte komkommerplanten en nieuwe rassen aan te schaffen, zoals de “Gambit”. Deze zijn beter bestand tegen echte meeldauw.

3. Grauwe schimmel

Deze ziekte kan je herkennen aan een grijs laagje op de bladeren en stengels van je komkommerplant. De schimmelziekte verspreidt zich via sporen in de bodem, vooral bij vochtig weer. We raden je daarom aan om je serre regelmatig te verluchten. Om te voorkomen dat de schimmelsporen zich via het water verspreiden, giet je het water beter direct aan de voet van de plant en niet over de komkommerbladeren.

4. Komkommermozaïekvirus

Alle komkommersoorten kunnen aangetast worden door het komkommermozaïekvirus dat je kan herkennen aan de gele, mozaïekachtige verkleuringen op de bladeren. Dit virus kan ervoor zorgen dat de komkommers vervormen. Omdat de meeting voornamelijk overgedragen wordt door bladluizen, is het belangrijk om deze insecten zo snel mogelijk te bestrijden. Meer tips hierover vind je in ons artikel “Bladluizen bestrijden : 4 tips tegen bladluizen”.

5. Fouten bij de verzorging

Gele bladeren kunnen vaak te wijten zijn aan verzorgingsfouten. Zorg ervoor dat je komkommerplanten steeds voldoende water krijgen, maar wacht om te begieten tot de bovenste grondlaag volledig is uitgedroogd. Ook een regelmatige bemesting is cruciaal om de groenteplant gezond te houden. Door de planten op voldoende afstand van elkaar aan te planten, kan je eveneens schimmelziekten voorkomen. Zo kan de lucht namelijk goed circuleren.