Echte salie

Sinds de middeleeuwen wordt salie (Salvia) beschouwd als een van de belangrijkste geneeskrachtige planten tegen verkoudheidssymptomen. Vooral echte salie (Salvia officinalis - ook wel tuinsalie) is heel bekend. Het kruid is niet alleen heel populair als geneeskrachtig kruid, maar wordt ook heel vaak gebruikt in de keuken.

Botanisch gezien is echte salie een halfheester of halfstruik. Net zoals bij andere mediterrane kruiden verhouten de oudere scheuten terwijl de resterende nieuwe scheuten kruidachtig groeien. Echte salie kan tot 80 centimeter hoog worden. Het gewas herken je aan de aromatische bladeren en mooie violette bloemen die van mei tot augustus bloeien.

Vooral de purperkleurige salie (Salvia officinalis 'Purpurascens') met de mooie paarse bladeren zorgt voor een mooi kleureffect in combinatie met andere kruiden. Voor bloembakken is de dwergsalie “Nana” met een maximale hoogte van 40 centimeter dan weer ideaal. Als het iets specialer mag, dan is de marsepeinsalie “Nazareth” misschien wel iets voor jou dankzij de unieke marsepeingeur.

Tussen mei en augustus ontwikkelt gewone salie lange bloeiwijzen met voornamelijk paarse bloemen waarop stuifmeelverzamelaars in je tuin verlekkerd zijn. Saliebloesems zijn bijzonder populair bij wilde bijen en honingbijen, maar ook bij vlinders, zweefvliegen en hommels. Dankzij de hoge nectarwaarde behoort echte salie tot één van de meest bijenvriendelijke kruiden. Daardoor is het kruid ook bijzonder geschikt als bijenweide. Als je op zoek bent naar tips voor de aanleg van een bijenvriendelijke bloemenweide, raadpleeg dan zeker ons artikel “Creëer een bijenvriendelijke bloemenweide”.

Naast de echte salie (Salvia officinalis) bestaan er over de hele wereld ongeveer 900 verschillende soorten salie. Heel wat soorten zijn geschikt voor de keuken terwijl andere naar verluidt vooral een geneeskrachtige werking hebben. Daarnaast bestaan er enkele siersoorten die vooral bekend staan om hun mooie bloemen, zoals de bossalie.

Onze 6 favorieten onder de keuken- en geneeskrachtige kruiden :

1. Vruchtsalie of perziksalie (Salvia dorisiana) is afkomstig uit Midden-Amerika en zorgt voor een tropische sfeer. De grote, lichtgroene bladeren verspreiden een fruitige geur en zijn ideaal voor thee, verse salades of desserts. In het land van afkomst bloeit de plant van november tot maart. Om in onze contreien roze bloemen te kunnen produceren, heeft de plant een voldoende warme en lichtrijke locatie nodig.

2. Een tweede soort die fruitig smaakt, is de zogenaamde ananassalie (Salvia rutilans). De felrode bloemen van deze salie bloeien van de late zomer tot de herfst. Het kruid is afkomstig uit Mexico en is ideaal voor thee en desserts. Vooral tijdens de zomer wordt het kruid met heerlijke ananasgeur graag gebruikt.

3. Muskaatsalie (Salvia sclarea), ook wel scharlei genoemd, komt uit gebieden van Centraal-Azië tot aan de Middellandse Zee. Deze plant zorgt voor een indrukwekkend resultaat in kruiden- en bloembedden. De vaste plant kan tot één meter hoog worden en produceert roze tot violetkleurige bloemen die, net als de bladeren, een intense kruidige smaak ontwikkelen. In de keuken kan muskaatsalie in heel wat verschillende gerechten worden verwerkt. De bloemen van dit kruid zijn ook heel erg populair bij houtbijen, de grootste inheemse wilde bijensoort. Deze saliesoort is meestal winterhard tot temperaturen van ongeveer -10°C, maar extra winterbescherming is geen overbodige luxe, vooral bij jonge planten. Deze moeten eerst als potplant worden opgekweekt en mogen pas in het tweede jaar worden uitgeplant.

4. Veldsalie (Salvia pratensis) groeit voornamelijk langs bermen en weilanden en is dankzij de violetblauwe, roze of witte bloemen heel populair bij hommels - dit zijn tevens de belangrijkste bestuivers van het kruid. Veldsalie wordt 40 tot 60 centimeter hoog en biedt insecten van juli tot augustus waardevol stuifmeel. Ook in de keuken heeft het kruid heel wat te bieden : je kunt er bijvoorbeeld een heerlijke siroop van maken met vlierbessen, munt of andere kruiden. De vaste plant is in ons land doorgaans winterhard en kan dus zonder problemen overwinteren.

5. Met donkerpaarse (bijna zwart ogende) bloemen vormt de Peruaanse salie (Salvia discolor) een echte blikvanger in je kruidenbed. De lichte, viltige bladeren verspreiden een aangename geur van eucalyptus en zijn ideaal voor een kruidenthee. Ook de bloemen kunnen worden gebruikt als mooie garnituur in desserts.

6. Ook de witte salie (Salvia apiana) is heel bekend. Dit kruid is afkomstig uit het droge, hete noordwesten van Mexico en het zuidwesten van de Verenigde Staten. De inheemse bevolking gebruikte witte salie voor wierookrituelen vanwege de intense geur.

Opmerking : in tegenstelling tot echte salie zijn de meeste saliesoorten - met uitzondering van veldsalie en bossalie - over het algemeen winterhard. Tijdens periodes van vorst hoeven ze dus niet extra beschermd te worden.

Onze drie favoriete siersalie-soorten :

1. De bossalie (Salvia nemorosa) is dé klassieker in een bloemborder met vaste planten. De robuuste plant maakt van mei tot juli indruk met haar blauwe tot violetkleurige bloemen en kan tot 80 centimeter hoog worden. Bossalie is niet alleen voor ons een aanwinst, maar ook voor bijen en andere bestuivers. Na de snoei in september kan de plant zelfs opnieuw bloeien. In onze contreien is bossalie meestal winterhard en kan de plant temperaturen onder het vriespunt goed verdragen.

2. Met haar helderblauwe bloemen is ook meelsalie (Salvia farinacea) heel populair in bloemborders, bloembakken en potten. Door de lange bloeiperiode van juni tot de eerste nachtvorst brengt deze salie zelfs in de late zomer en in de herfst kleur in jouw tuin. Ook met zonnebloemen, struikmadeliefjes of waaierbloemen (scaveola) kan meelsalie worden gecombineerd. Helaas is de plant niet winterhard en wordt ze in onze contreien als eenjarige plant gekweekt.

3. Dankzij de vuurrode bloemen, die verschijnen van mei tot september, valt vuursalie (Salvia splendens) goed op. Het kruid dat afkomstig is uit tropische gebieden, kan in zijn natuurlijke habitat meer dan één meter hoog worden. In ons land wordt vuursalie eerder gekweekt als compacte, eenjarige balkonplant.

Omwille van de afkomst houdt echte salie (salvia officinalis) van een warme en zonnige locatie. Als je geen dergelijk plekje ter beschikking hebt, zal de plant ook blij zijn met een half-schaduwrijk plekje waar ze dagelijks enkele uurtjes van de zon kan genieten. Het is belangrijk dat de plant op een warme locatie wordt aangeplant. Zo kan je je plant dichtbij een huismuur op het terras of het balkon plaatsen. Op die manier kan ze profiteren van de warmte die de muren uitstralen tijdens de zomer.

Salie kan je in de tuin in een kruidenbed of in een kruidenspiraal aanplanten. Echte salie geeft daarbij de voorkeur aan een droge, doorlatende en kalkrijke grond. Wateroverlast moet echter steeds vermeden worden. Een heel leemachtige of voedselrijke bodem moet worden vermengd met zand om een optimale, luchtige bodem te creëren.

In het voorjaar, vanaf maart, kan je voorzaaien op de vensterbank. In de tuin kan je vanaf half mei direct in de vollegrond zaaien. De ideale temperatuur om te zaaien is 18 tot 22°C.

Voorzaaien op de vensterbank :

1. Vul je kweekbak op met een aangepaste voedselarme potgrond die de optimale omstandigheden voor de zaailingen biedt.
2. Verdeel vervolgens de zaden en bedek ze met een heel dun laagje potgrond. Salie behoort namelijk tot de lichtkiemers. Het is heel belangrijk dat de zaden altijd vochtig worden gehouden. Hiervoor kan je de aarde dagelijks met een sproeifles benevelen. Het is eveneens nuttig om huishoudfolie over de zaaibak te spannen tot de zaden ontkiemd zijn. Dit zal een hogere luchtvochtigheid creëren. Deze folie mag echter niet direct op de aarde liggen en moet regelmatig worden verwijderd om te verluchten en om schimmelvorming te voorkomen.

Na 2 tot 3 weken zijn de zaden ontkiemd. Nu kan je verspenen. Dit wil zeggen dat je de zaailingen die dicht bij elkaar staan, uit elkaar haalt zodat ze voldoende ruimte hebben om zich verder te ontwikkelen. Je kan 4 tot 5 zaailingen in één pot aanplanten. Vanaf half mei, rond de IJsheiligen, zijn de jonge plantjes sterk genoeg om in het kruidenperk of in een bak of kuip op het balkon of terras te worden uitgeplant. Dan kunnen de planten in principe geen koudeschade meer oplopen.

Je kan je salie vanaf half mei ook direct in de vollegrond zaaien. Hierbij is het cruciaal dat de bodemtemperatuur minimum 18°C bedraagt. De zaailingen houden namelijk niet van een koude ondergrond. Ook hier moeten de zaden constant vochtig zijn.

Of je de salie nu voorzaait op de vensterbank of jonge plantjes aankoopt : vanaf half mei, wanneer er geen vorst meer wordt voorspeld, kan je echte salie (salvia officinalis) naar het balkon of de tuin verhuizen. Je kan je salie in een kruidenbed, (verhoogde) moestuinbak of zelfs in een bloembak of grote pot samen met andere mediterrane kruiden zoals basilicum, oregano, rozemarijn en tijm aanplanten. Deze kruiden stellen namelijk vergelijkbare eisen aan hun standplaats.

Salie aanplanten in de vollegrond :

1. Maak eerst de bodem los. Voor een optimale toevoer van voedingsstoffen naar de jonge planten kan je bij de aanplanting een organische meststof met de grond vermengen.
2. Plaats de salieplant in de grond. Houd rekening met een afstand van 30 tot 40 centimeter tussen de plantjes zodat ze voldoende ruimte hebben om te groeien.
3. Druk de grond lichtjes aan en geef vervolgens water.

Salie aanplanten in een pot :

1. Kies een voldoende grote pot/bak (salie wordt redelijk groot) die voorzien is van afvoergaten zodat het overtollige water gemakkelijk kan weglopen.
2. Bedek de bodem van de pot/bak met een drainagelaagje (vb. hydrokorrels) om wateroverlast te voorkomen.
3. Vul de pot/bak met potgrond, plaats de plant en geef goed water.

Salie geeft eerder de voorkeur aan droogte dan aan vocht. Het is dus beter om te weinig water te geven dan te veel. Daarom raden we je aan om eerst te controleren of de grond al volledig is uitgedroogd door een vinger in de potgrond te stoppen alvorens je water geeft. Eenmaal het kruid is geworteld, hoef je enkel nog te begieten bij langdurige periodes van droogte. De grond kan namelijk snel uitdrogen, vooral bij fel zonlicht. Als je je salie in een pot of bak hebt aangeplant, dan moet je vooral letten op de behoeften van je plant. De wortels van een potplant kunnen slechts een beperkte hoeveelheid water opnemen. Daarom kan het nodig zijn om je salie in pot of bak regelmatig water te geven. Zorg ervoor dat overtollig water gemakkelijk kan wegvloeien zodat er geen wateroverlast ontstaat.

Salie heeft in principe niet veel voedingsstoffen nodig. Voor salie in de vollegrond volstaat het om één maal per jaar te bemesten met een organische meststof met lange werking. Deze meststof kan je al bij de aanplanting met de grond vermengen. In het beperkte volume potgrond in een pot of bak kan je op regelmatige basis een portie vloeibare meststof aan het gietwater toevoegen. Deze meststof zal zorgen voor een gezonde groei. Vanaf augustus hoef je niet meer te bemesten om geen verdere groei te stimuleren. Zoniet bestaat het risico dat de nieuwe scheuten net vóór het begin van de winter gaan rijpen en dat de zachte scheuten bij vriestemperaturen gaan doodvriezen.

Omdat echte salie (salvia officinalis) heel snel groeit, moet de plant om de twee jaar in een grotere pot worden verpot. Zo krijgen de wortels meer ruimte. De ideale periode om salie te verpotten is in het voorjaar, net vóór de bloei. Haal je plant uit de oude pot, maak de wortelkluit wat los en verwijder indien nodig gedroogde of rotte wortels. Als je plant al meerdere sterke wortels en scheuten heeft ontwikkeld, kan je ineens van de gelegenheid gebruik maken om de plant te delen. De “nieuwe” plantjes kan je dan weggeven aan vrienden en familie. Plant de verschillende delen in een nieuwe portie potgrond en geef ze goed water.

Je kan het hele jaar door salie oogsten. In de periode net vóór de bloei is het aroma bijzonder intens. Je kan de bladeren één voor één van de plant plukken en direct gebruiken, of je kan meerdere stengels afknippen, ondersteboven ophangen en laten drogen. De bladeren kan je vers of gedroogd gebruiken voor een heerlijke thee. Ook Italiaanse gerechten kan je verfijnen met salie. Of je kan de salie met boter verwerken tot een heerlijke pastasaus. De salieblaadjes kunnen eveneens ingevroren worden. Na het wassen en drogen stop je de bladeren in een luchtdichte diepvrieszak of -doos. Nog een handige tip : vries je salie in porties in een ijsblokjesvorm in, gevuld met water of olie.

Ook de bloesems zijn geschikt voor consumptie. Wacht tot de bloemen zijn geopend voordat je gaat oogsten. Je kan de bloemetjes gebruiken om desserts te versieren, sauzen te verfijnen of om saliethee te bereiden. We raden je aan om de bloemen pas te plukken wanneer je ze daadwerkelijk wilt gebruiken. Ze kunnen namelijk niet zo gemakkelijk bewaard worden. Aangezien de saliebloemen een echte insectenmagneet zijn, kan je een deel van de bloemen laten staan voor de naarstige stuifmeelverzamelaars. Zo profiteer niet alleen jij maar ook de insecten in je tuin van de heerlijke bloemen.

Salie als geneeskrachtig kruid

Er wordt gezegd dat echte salie (salvia officinalis) meerdere toepassingen zou hebben als medicinale plant. Zo zou het gorgelen met saliethee helpen bij keelpijn en ontstekingen in de mond en keel. Daarnaast zou salie doeltreffend zijn bij maag- en darmklachten. Salie kan uitwendig als ontstekingsremmend middel werken bij insectenbeten of wonden.

Om nog meer uit je echte salie te halen, kan je deze zelf vermenigvuldigen. De snelste en meest praktische manier om dit te doen is door te vermeerderen via stekken. Vanaf het einde van de lente tot het begin van de zomer kan je enkele scheutpunten van je plant afknippen, bij voorkeur direct onder een bladknop. Gebruik hierbij een scherp mes en geen schaar om te vermijden dat je de scheuten beschadigt. De afgeknipte scheuten moeten drie tot vier bladparen dragen. Verwijder vervolgens de onderste bladeren en snijd de overige bladeren ongeveer de helft af. Plant je stekken in een kweekpot die gevuld is met een aangepaste potgrond. Bedek de pot met folie om een optimale luchtvochtigheid te garanderen. De pot plaats je op een lichtrijke en warme plek, vb. op een vensterbank boven een verwarming. De stekken zullen snel terug ontkiemen. Door je salieplant te delen, kan je op heel eenvoudige manier extra salieplanten verkrijgen.

Ondanks de mediterrane afkomst is echte salie heel robuust en kan de plant in onze contreien de winter gemakkelijk doorstaan. De meerjarige halfstruik verdraagt temperaturen tot -10°C. Zelfs als de bladeren in de winter bevriezen, loopt salie het volgende jaar meestal zonder problemen weer uit. Toch kan een winterbescherming extra ondersteuning bieden, zowel voor je salie in de tuin als voor je salie in potten. Dit geldt zeker voor koude regio’s en jonge salieplanten.

Als je andere soorten salie in een pot of in de tuin hebt aangeplant (dus geen echte salie), dan is het raadzaam om de winterhardheid ervan te controleren. Heel wat tropische saliesoorten zijn in principe meerjarig, maar in ons land niet winterhard. In onze contreien wordt salie eerder als eenjarige plant gekweekt (vb. vruchtsalie en ananassalie). Bossalie en veldsalie zijn daarentegen heel robuuste soorten die geen last hebben van de koude temperaturen.

Om je salieplant extra bescherming te bieden tijdens de winterperiode, kan je de bodem vóór de eerste nachtvorst bedekken met bladeren of stro. Op zonnige dagen kan je je salie bedekken met tuinvlies. Zo bescherm je je plant tegen vorstdroogte. Die ontstaat wanneer de plant geen water meer kan opnemen door een bevroren ondergrond, maar tegelijkertijd via de bladeren water verdampt door de zonnestralen. Hierdoor ontstaat een acuut gebrek aan water en droogt de salie letterlijk op.

Een salieplant in pot kan je extra beschermen door te pot af te dekken met jute en deze op een beschutte plek te plaatsen, vb. dichtbij een huismuur. Door de pot op een houten plank te plaatsen, zal je de wortels extra beschermen. Kleinere planten kan je gewoonweg naar een lichtrijke plek in het tuinhuis of in de garage verhuizen. Deze winterverblijven moeten vorstvrij zijn bij een temperatuur van 5 tot 10°C.

Ook tijdens de winter mag je salie niet volledig uitdrogen. Salieplanten die binnen overwinteren moeten zorgvuldig begoten worden eens de grond volledig is opgedroogd. Vermijd steeds wateroverlast : de grond moet vochtig zijn, maar niet te nat. Bij droog weer kan je je salie in de tuin ook water geven, maar enkel op vorstvrije dagen.

Zodra er geen vorst meer wordt voorspeld, kan je je salie snoeien. Dit is meestal het geval in het vroege voorjaar, van half februari tot maart. Dit geeft de halfstruik de mogelijkheid om nieuwe scheuten te ontwikkelen tot aan de winter. Als je je salie niet snoeit, zal de plant van onderaf kaal worden en weinig bladeren vormen.

Tijdens de snoeibeurt in het voorjaar verwijder je eerst alle dode of zieke stengels. Snij niet in het hout want dan zal je plant moeilijk terug uitlopen. Je kan de scheuten terugsnoeien tot net boven het verhoute gedeelte. Zo zal je salie alle energie stoppen in de ontwikkeling van nieuwe scheuten en bladeren. Gebruik bij het snoeien steeds een schone, scherpe snoeischaar en snoei enkel bij droog weer. Een hoge luchtvochtigheid kan namelijk de kans op infectie vergroten.

Ook direct na de bloei kan je echte salie snoeien. Zo kan de plant in het volgende voorjaar direct aan het snoeivlak terug uitlopen. Snoei niet na augustus zodat je struik zijn winterhardheid niet verliest.

Siersalie zoals bossalie kan na de bloei tot 2/3 worden gesnoeid. Deze snoeibeurt zorgt ervoor dat de plant in de late zomer opnieuw kan bloeien. Door de bloeiwijzen te verwijderen, zal de vaste plant haar energie niet in de ontwikkeling van zaden stoppen.

De essentiële oliën in salie zorgen ervoor dat de plant goed gewapend is tegen ongedierte : de intense geur schrikt de vervelende insecten af. Toch kan je plant af en toe door bladluizen worden aangetast. Als enkel afzonderlijke delen van je plant zijn aangetast, dan kun je de aangetaste scheuten verwijderen. Als je echter over de hele plant bladluizen opmerkt, dan raden we je aan om een plantenbeschermingsmiddel te gebruiken. Hoe je bladluizen kan bestrijden, vind je in ons artikel “Bladluizen bestrijden : 4 tips tegen bladluizen”.

Ook schimmelziekten kunnen zich op je salie verspreiden, vooral als je plant verzwakt is. Een wit, melig laagje op de blaadjes duidt op echte meeldauw. Als de infectie zich voortzet, zullen de bladeren bruinkleuren en uiteindelijk afsterven. De geïnfecteerde bladeren moeten zo snel mogelijk verwijderd worden om een verdere uitbreiding te voorkomen. Langdurige vochtige periodes kunnen de besmetting bevorderen. Zorg er daarom voor dat je salie op een luchtige en zonnige locatie staat en dat die op een voldoende grote afstand staat van naburige planten. Zo kunnen de bladeren gemakkelijk drogen.